Yargıtay Kararları Işığında Çocuğun Soybağını Değiştirme veya Gizleme Suçu

Soybağı, geniş anlamıyla bir kişi ile onun üstsoyu arasında bulunan biyolojik ve doğal bağı ifade eder. Bireyin anne ve babasıyla, büyük anne ve büyükbabasıyla veya onların ebeveynleriyle arasındaki ilişki geniş anlamda soybağını oluşturur. Dar anlamda soybağı ise yalnızca bireyin anne ve babasıyla olan hukuki ve biyolojik bağını ifade etmektedir.

Uluslararası insan hakları düzenlemeleri de soybağı kavramının korunmasını bir hak olarak kabul etmektedir. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin 12. maddesinde aile hayatının korunması ve buna saygı gösterilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu nedenle, çocuğun soybağının değiştirilmesi veya gizlenmesi gibi müdahaleler hem özel hayata hem de çocuğun hukuken tanınmış kimliğine zarar veren eylemler niteliğindedir.

Toplum düzeninin sağlıklı şekilde devamı açısından çocukların soybağının korunması zorunludur. Anayasa m.41/3 uyarınca her çocuğun korunma ve bakım görme, yüksek yararına aykırı olmadıkça anne ve babasıyla kişisel ilişki kurma hakkı güvence altına alınmıştır. Nüfus Hizmetleri Kanunu m.67’de gerçeğe aykırı nüfus kaydı oluşturma fiilinin suç sayılması da bu korumanın tamamlayıcı unsurudur.

Roma Hukuku’ndan bu yana çocuğun soybağının değiştirilmesi veya çocuğun başka bir aileye ait olduğu izleniminin verilmesi, kamu düzenine yönelik ağır bir tehdit olarak değerlendirilmiştir. Türk Ceza Kanunu da bu çizgiyi sürdürerek Aile Düzenine Karşı Suçlar bölümünde yer alan TCK m.231 ile çocuğun soybağını değiştirme veya gizleme suçunu düzenlemiştir.

Maddenin 1. fıkrası:

“Bir çocuğun soybağını değiştiren veya gizleyen kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

2. fıkrada ise sağlık kuruluşlarında özen yükümlülüğüne aykırı davranarak çocukların karışmasına neden olan kişiler için taksirli suç tipi düzenlenmiştir.

Madde gerekçesinde, suçun yetkili mercilere yanlış veya eksik bilgi verilmesiyle ya da doğum, evlat edinme, tanıma veya babalığa hükmolunması süreçlerinin kötüye kullanılmasıyla işlenebileceği; failde çocuğun soybağını değiştirme veya gizleme kastının bulunmasının zorunlu olduğu belirtilmiştir.

Suçla Korunan Hukuki Değer

Bu suçla korunan temel hukuki değer, çocuğun üstün yararı ile ebeveyn–çocuk bağının oluşturduğu aile düzenidir. Çocuğun kimliğini ve genetik kökenini bilme hakkı, kişilik haklarının bir parçasıdır. Aile düzeninin korunması ise hem bireysel hem de toplumsal düzeyde hukuki güvenliği güçlendirir. Dolayısıyla suçla korunan hukuki değer, çocuğun üstün yararı ve aile düzeninin bütünlüğüdür.

Tipikliğin Maddi Unsurları

Bu suç, soyut tehlike suçu niteliğindedir; çocuğun mutlaka maddi bir zarara uğraması aranmaz.

Fail

TCK m.231/1 kapsamındaki suçun faili herkes olabilir. Fail, suçun mağduru olan çocuktan başkasıdır.

“Çocuğun soybağının kasten değiştirilmesinde suçun faili, çocuğun gerçek annesi ve babası dahil herkes olabilir.”
Yargıtay 11. CD., E. 2021/2258, K. 2023/5053, T. 13.06.2023

Mağdur

Mağdur, soybağı değiştirilen veya gizlenen çocuktur. Çocuğun henüz dünyaya gelmemiş olması hâlinde suç oluşmaz.

Henüz doğmamış çocuk nüfusa kaydettirilmek istenmiş; Yargıtay, doğmamış çocuğun soybağının değiştirilemeyeceğini ve suçun unsurlarının oluşmadığını belirterek beraat gerektiğine karar vermiştir.
Yargıtay 21. CD., E. 2015/10246, K. 2016/7332, T. 30.11.2016

Fiil

TCK m.231/1 bakımından fiil unsuru, soybağını değiştirme veya soybağını gizleme hareketleridir. Suç, seçimlik hareketli suç olarak öngörülmüştür.

Soybağını Değiştirme

Soybağını değiştirme, icrai bir hareketle; çoğu kez yetkili mercilere gerçeğe aykırı bildirimde bulunmak veya çocuğun başka bir soybağına aitmiş gibi gösterilmesiyle gerçekleşir. Suçun tamamlanması için yalnızca bu değiştirme fiilinin yapılması yeterlidir; resmi mercilere bildirim zorunlu değildir.

“Soybağının değiştirilmesi, genellikle yetkili makamlara karşı yanlış bilgiler vermek suretiyle yapılabilir. Ancak çocuğun yerine başkasının konulması gibi aldatıcı başka hareketlerle de işlenmesi mümkündür.”
Yargıtay 11. CD., E. 2021/2258, K. 2023/5053, T. 13.06.2023

Soybağını Gizleme

Soybağını gizleme, çocuğun gerçek soybağının ortaya çıkmasını engelleyen veya gerçeğin görünmesini önleyen davranışlarla işlenir. Suç hem icrai hem de ihmali davranışlarla işlenebilir.

Evlilik dışı çocukta annenin babayı yetkili mercilere bildirmemesi, tek başına soybağını gizleme suçunu oluşturmaz; zira TMK m.293 bu konuda yalnızca eşlere yükümlülük yükler.

Evlilik dışı doğan ve gerçek babasıyla hukuki soybağı kurulmayan çocukların, annenin bildirdiği baba adıyla kaydedilmesinde, soybağını değiştirme suçunun unsurlarının oluşmadığı kabul edilmiştir.
Yargıtay 14. CD., E. 2013/2696, K. 2014/13026, T. 20.11.2014

Öte yandan, yeni doğan bebeğin kimliği tespit edilemeyen kişilere verilmesi gibi durumlarda Yargıtay, somut olaya göre soybağını gizleme veya değiştirme suçunun oluştuğuna karar verebilmektedir. İçtihatlar arasında tam bir istikrar sağlanamadığı da görülmektedir.

Tipikliğin Manevi Unsuru

TCK m.231/1’deki suç, kastla işlenebilir; hem doğrudan kast hem olası kast mümkündür.

Çocuğun yararına hareket ettiğini düşünen ve bu saikle soybağını değiştiren kişiler açısından dahi suç oluşur; çünkü maddede özel maksat aranmaz.

Ekonomik sebeplerle bebeğin sosyal güvenlik kapsamında olmasını sağlamak için soybağının değiştirilmesi halinde de suçun oluştuğu kabul edilmiştir.
Yargıtay 15. CD., E. 2020/1294, K. 2020/3835, T. 12.05.2020

Hukuka Aykırılık

Kadının evlilik birliği devam ederken başka erkekten dünyaya gelen çocuğu resmi nikâhlı eşi üzerine kaydettirmesi durumunda, TMK m.285 ve m.295 gereği bu kaydın yasal zorunluluk olduğu, dolayısıyla TCK m.231/1 anlamında suçun oluşmadığı kabul edilmektedir.

Yargıtay, evlilik birliği içinde doğan çocuğun koca hanesine kaydını yasadan kaynaklanan zorunluluk saymış ve soybağını değiştirme suçunun unsurlarının oluşmadığına hükmetmiştir.
Yargıtay 11. CD., E. 2021/10029, K. 2024/6251, T. 08.05.2024

Buna karşılık, erkeğin başka bir kadından olan çocuğunu resmi eşinin üzerine kaydettirmesi halinde suçun oluştuğu konusunda tereddüt bulunmamaktadır.

Sanığın gayriresmi birliktelikten olan çocuğu, resmi nikâhlı eşinden doğmuş gibi nüfusa kaydettirme girişimi soybağını değiştirmeye teşebbüs olarak kabul edilmiştir.
Yargıtay 11. CD., E. 2021/3311, K. 2024/2495, T. 29.02.2024

Kusurluluk

Failin kusurluluğunu etkileyen unsurlar, özellikle zorunluluk hali, cebir, tehdit ve benzeri baskı durumlarıdır.

Ağır hasta bebeğin tedavisinin sağlanabilmesi amacıyla sahte kayıt yapılması olayında Yargıtay, koşulları oluşan “zorunluluk hali” (TCK m.25/2) sebebiyle ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Yargıtay 21. CD., E. 2015/8453, K. 2016/4500, T. 17.05.2016

Cebir, tehdit veya karşı konulamaz baskı altında suç işlenmişse, kanun gereği asıl fail bu baskıyı uygulayan kişidir.

Soybağının Değiştirilmesine Teşebbüs

Yargıtay, çocuğun soybağını değiştirme suçunu teşebbüse elverişli görmektedir.

Nüfus müdürlüğünde çocuğu başka kişilerin soy kütüğüne kaydettirme işlemi emniyet görevlilerinin müdahalesiyle tamamlanamadan kesildiği için, fiil soybağını değiştirmeye teşebbüs olarak nitelendirilmiştir.
Yargıtay 11. CD., E. 2021/9469, K. 2024/1505, T. 12.02.2024

Yaptırım

Çocuğun soybağını gizleyen veya değiştiren kişi 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Kısa süreli hapis cezası verilmesi halinde:

• Ceza ertelenebilir (TCK m.51),

• Adli para cezasına veya diğer seçenek yaptırımlara çevrilebilir (TCK m.50).

Ayrıca tekerrür hükümleri de uygulanabilir. Birden fazla çocuk yönünden ayrı ayrı soybağı değiştirme fiilinde, her bir eylem bağımsız suç kabul edilebilmektedir.

Kardeş olan sanıkların iki ayrı çocuğu kendi hanesine tescil ettirmeleri nedeniyle iki kez soybağını değiştirme suçundan mahkûmiyetlerine ve tekerrür hükümlerinin uygulanmasına karar verilmesi hukuka uygun bulunmuştur.
Yargıtay 11. CD., E. 2021/8069, K. 2024/6051, T. 07.05.2024

Muhakemeye İlişkin Kurallar

Çocuğun soybağını değiştirme veya gizleme suçu, resen soruşturulan ve kovuşturulan suçlardandır. Çoğu olay, aile hekimliği kayıtları, sağlık kuruluşu kontrolleri veya idari bildirimler sırasında ortaya çıkmaktadır.

Yeni doğan çocuk hizmetleri kapsamında yapılan tetkikler sırasında aile hekiminin şüphesi üzerine durum ortaya çıkmış ve çocuğun soybağını değiştirme suçundan kamu davası açılmıştır.
Yargıtay 11. CD., E. 2021/4708, K. 2024/961, T. 05.02.2024

Görevli mahkeme kural olarak asliye ceza mahkemesi, fail çocuk ise çocuk mahkemesidir.

✅ Ne Öğrendik?

• Çocuğun soybağını değiştirme veya gizleme suçu, çocuğun üstün yararını ve aile düzenini korumaya yöneliktir.

• Suçun faili herkes olabilir; mağdur her hâlükârda soybağı değiştirilen/gizlenen çocuktur.

• Suç, soyut tehlike suçudur; somut zarar aranmaz, kast yeterlidir.

• Evlilik birliği devam ederken doğan çocuğun koca hanesine kaydı çoğu durumda hukuki zorunluluktur ve TCK m.231 anlamında suç oluşturmaz.

• Zorunluluk hali, cebir, tehdit gibi durumlar failin kusurluluğunu ortadan kaldırabilir veya azaltabilir.

• Teşebbüs mümkündür; nüfus müdürlüğü işlemi tamamlanmasa bile sorumluluk doğabilir.

• Yargıtay içtihatları, özellikle evlilik dışı çocuklar, evlat edinme niyetiyle yapılan kayıtlar ve sağlık hizmetlerine erişim amacıyla yapılan işlemler açısından uygulamayı şekillendirmektedir.

📌 Bu yazı, BT Legal Partners ekibi tarafından Av. Beşir Ekinci editörlüğünde hazırlanmıştır.