İsticvap Nedir? HMK’ya Göre İsticvap Kurumu ve Yargıtay Kararlarıyla Detaylı İnceleme

İsticvap, hukuk yargılamasında sık karşılaşılan ancak uygulamada en çok hata yapılan usul işlemlerinden biridir. HMK’ya göre isticvap, tarafların belirli vakıalar hakkında hâkim tarafından sorgulanmasıdır. Basit bir dinleme değildir; usule tabi ve ikrar etkisi olan özel bir sorgulama yöntemidir.

Bu yazıda isticvabı tüm yönleriyle ele alıyoruz: amacı, işlevi, konusu, uygulama şekli, davetiye şartları, sorgu süreci ve Yargıtay’ın bu konudaki yaklaşımı.

1. İsticvap Nedir? (Tanım)

“İsticvap”, taraflardan birinin uyuşmazlık konusu vakıalar hakkında hâkim tarafından sorgulanmasıdır. HMK m.171’e göre, çağrılan taraf mazeretsiz gelmez veya soruları cevapsız bırakırsa, bu vakıaları ikrar etmiş sayılır.
Bu nedenle, her sorgulama işlemi değil sadece HMK'da belirtilen usule uygun yapılan işlem isticvap niteliğindedir.

2. İsticvabın Amacı

İsticvap iki temel amaca hizmet eder:

• İkrar elde etmek,

• Hâkimde kanaat oluşturmak veya mevcut kanaati güçlendirmek.

3. İsticvabın İşlevi

İsticvap, ispat faaliyetinde iki işlev taşır:

a) Tamamlayıcı İşlev

Delillerin yetersiz kaldığı durumlarda hâkim, isticvapla vakıaları netleştirir.

b) Tali İşlev

Başka delil olmadığında son çare olarak kullanılabilir; ancak doğrudan delil elde etme aracı değildir.

4. İsticvabın Konusu ve Sınırları

İsticvap, tarafların ileri sürdüğü ve davanın esasını oluşturan vakıalara ilişkindir.

İsticvabın Konusu Olmayanlar:

• Genel tecrübe kuralları,

• Teknik bilgi gerektiren konular,

• Kesin ve tartışmasız vakıalar.

HMK m.175 ve 248 gereği, beyanı kendisini veya yakınını suçlayacak nitelikte olan taraf çekinme hakkı kullanabilir.

5. İsticvap Talebini Kimler Yapabilir?

HMK m.169/1’e göre:

• Mahkeme re’sen,

• Taraflar ise talep üzerine isticvap isteyebilir.

Vekilin özel yetkiye ihtiyacı yoktur.
Tüzel kişilerde temsilci isticvap edilir.

6. Hâkimin Re’sen İsticvaba Başvurması

Hâkim, olayın aydınlatılması için gerekli görürse, talep olmasa dahi kendiliğinden isticvaba karar verebilir. Taraflardan birini veya her ikisini birlikte çağırabilir.

7. İsticvap Kararının Özellikleri

• Mutlaka mahkeme ara kararı gerekir.

• Taraflar kendi başına karşı tarafı isticvaba çağıramaz.

• Talep, somut vakıa içermiyorsa reddedilir.

• Karar tahkikat aşamasının sonuna kadar verilebilir.

8. Yargıtay’ın İsticvapla İlgili Yaklaşımı (Özet İçtihatlar)

🟦 Yargıtay 9. HD, 2017/9832 K.

Somut vakıa belirtilmeyen isticvap talebi geçersizdir.

🟦 Yargıtay 1. HD, 2022/3478 K.

Mahkemenin gerekli durumda isticvap yapmaması bozma sebebidir.

🟦 Yargıtay 9. HD, 2021/1702 K.

Tarafın açık isticvap talebi varken sorgu yapılmadan karar verilemez.

9. İsticvap Davetiyesi Nasıl Olmalıdır? (En Kritik Bölüm)

HMK m.171 gereği davetiyede bulunması zorunlu unsurlar:

• İsticvap edilecek kişinin adı–soyadı

• Gün ve saat

• İsticvap konusu vakıalar

• Vakıalara ilişkin belgelerin suretleri

• “Gelmezseniz/cevap vermezseniz ikrar edilmiş sayılırsınız” ihtarı

Bu unsurlar eksikse ikrar sonucu doğmaz ve karar bozma sebebi olur.

10. İsticvap Sorgusu Nasıl Yapılır?

• Sorguyu yalnızca hâkim yapar.

• Taraf yeminsiz dinlenir.

• Yazılı metinden okuma yasaktır; ancak belgeye bakmasına izin verilebilir.

• Vekil, karşı tarafa soru yöneltebilir (çapraz sorgu).

11. İsticvap Tutanağı

Soru ve cevaplar tutanağa geçirilir, okunur ve tarafça imzalanır.

12. İsticvabın Sonuçları

✔️ Tarafın Gelmemesi

Geçerli mazeret yoksa vakıalar ikrar edilmiş sayılır.

✔️ Sorulara Cevap Vermemesi

Duruşmaya katılıp susmak da ikrar sonucunu doğurur.

✔️ İkrar

İkrar edilen vakıa artık çekişmeli olmaktan çıkar ve ispatı aranmaz.

13. İsticvaptan Çekinme Hakkı

HMK m.175 gereği tanıklıktan çekinme sebepleri, isticvapta da uygulanır. Taraf kendisini veya yakınını suçlayacak vakıaya ilişkin soruya cevap vermeyebilir.

14. Uygulamada En Çok Yapılan Hatalar

• Davetiyede gün–saat yazılmaması

• Vakıaların açıkça belirtilmemesi

• Belge örneklerinin eklenmemesi

• İhtarın konulmaması

• Genel ifadelerle isticvap talep edilmesi

• Hâkimin talebi değerlendirmeden karar vermesi

Sonuç

İsticvap, doğru uygulandığında hâkimin kanaatini güçlendiren, yanlış uygulandığında ise bozma nedeni olan kritik bir kurumdur. Hem dava stratejisi hem de usul ekonomisi açısından titizlikle yürütülmesi gerekir.

📌 Neler Öğrendik?

Bu yazıda, hukuk yargılamasında çok önemli bir usul kurumu olan isticvabın ne olduğunu, hangi amaçlara hizmet ettiğini, davetiyenin zorunlu unsurlarını, sorgunun nasıl yürütüldüğünü ve Yargıtay’ın bu kuruma yaklaşımını detaylarıyla inceledik.

Görüldüğü üzere, isticvap doğru uygulandığında yargılamayı aydınlatan güçlü bir araç; yanlış uygulandığında ise bozma nedeni olabilecek bir teknik süreçtir.
Bu nedenle, hem avukatların hem de tarafların bu sürecin hassasiyetlerini bilmesi, davanın sağlıklı ilerleyebilmesi açısından büyük önem taşır.

🔻 Dipnot / Editoryal Bilgi

Bu yazı, BT Legal Partners ekibi tarafından Av. Beşir Ekinci editörlüğünde hazırlanmıştır.